معرفی ۲۰ نوع از تجهیزات بندری و دریایی

بولارد، فندر، زنجیرها و طناب ها، انواع جرثقیل، لودینگ آرم، بویه ها، گاردریل ها، شناور پایلوت و قایق های امداد و گشت زنی از جمله تجهیزات بندری و دریایی هستند.  این تجهیزات وظیفه دارند عملیات پهلوگیری کشتی ها، بارگیری و تخلیه کالا، ایمنی دریایی و نگهداری شناورها را تسهیل کنند. در عصر حاضر، بنادر هوشمند و مدرن از ترکیبی از فناوری های مکانیکی، هیدرولیکی و الکترونیکی بهره می برند تا سرعت و ایمنی عملیات افزایش یابد. هر بخش از بندر، از اسکله تا انبار، نیازمند تجهیزاتی تخصصی است که هماهنگی میان دریا و خشکی را برقرار می کند.

انواع دسته بندی تجهیزات بندری و دریایی

به صورت کلی تمامی تجهیزات بندری و دریایی در بنادر به صورت زیر طبقه بندی می شود:

• تجهیزات پهلوگیری و لنگرگیری
• تجهیزات جابجایی بار در اسکله
• تجهیزات بارگیری یا تخلیه فله و مایع
• تجهیزات ناوبری و ایمنی دریایی
• کشتی ها و شناورها برای عملیات بندری

تجهیزات پهلوگیری و لنگرگیری

تجهیزات پهلوگیری و لنگرگیری از مهم ترین اجزای هر اسکله و بندر هستند که برای ثابت نگه داشتن کشتی ها در زمان ورود، خروج یا توقف به کار می روند. این تجهیزات با جذب نیروهای وارده از کشتی و مهار ایمن آن، از آسیب به بدنه شناور و سازه اسکله جلوگیری می کنند.

بولارد

بولارد (Bollard) از تجهیزات اساسی در اسکله هاست که برای بستن طناب های مهار کشتی به کار می رود. این ابزار معمولاً از فولاد مقاوم ساخته شده و روی عرشه اسکله نصب می شود. طراحی آن به گونه ای است که بتواند نیروهای کششی بسیار زیاد حاصل از وزن و حرکت کشتی را تحمل کند. بولاردها در انواع مختلفی چون T-head، Horn، Pillar و Double Bitt تولید می شوند و بسته به ظرفیت کشتی و شرایط بندر مدل مناسب انتخاب می گردند.

فندر

فندرها (Fender) نقش محافظتی حیاتی دارند و در محل تماس کشتی با اسکله نصب می شوند تا از آسیب به بدنه کشتی و سازه اسکله جلوگیری کنند. فندرها معمولاً از لاستیک فشرده، فوم یا ترکیبی از مواد پلیمری ساخته می شوند و در اشکال مختلفی نظیر فندر سلولی، مخروطی، D شکل و استوانه ای طراحی می گردند. در بنادر مدرن، فندرها با حسگرهای فشار و سیستم های مانیتورینگ هوشمند ترکیب می شوند تا شرایط برخورد کشتی با اسکله را به صورت بلادرنگ پایش کنند.

زنجیر، طناب و لنگر

در عملیات پهلوگیری و لنگرگیری، زنجیرها و طناب های دریایی نقش کلیدی دارند. طناب های مدرن از الیاف مصنوعی مانند پلی استر، نایلون یا داینما ساخته می شوند که مقاومت بالایی در برابر کشش، رطوبت و اشعه UV دارند. زنجیرهای فولادی نیز برای لنگر انداختن در کف دریا استفاده می شوند. لنگرها در انواع Stockless، Fluke، Danforth و Hall طراحی می شوند که بسته به نوع بستر دریا و اندازه شناور انتخاب می گردند.

تجهیزات جابجایی بار در اسکله

جابجایی بار یکی از اصلی ترین عملیات های بندری است و مستقیماً بر سرعت تخلیه و بارگیری کشتی ها تأثیر دارد. تجهیزات بندری در این بخش باید بتوانند کانتینرها، کالاهای فله ای و محموله های سنگین را با دقت و ایمنی جابه جا کنند.

جرثقیل

جرثقیل ها (Cranes) ستون فقرات عملیات بارگیری در بنادر هستند. انواع مختلفی از جرثقیل ها در بندر وجود دارد، جرثقیل گنتری (Gantry Crane)، جرثقیل موبایل بندری و جرثقیل برجی از انواع تجهیزات جابجایی بار در بندر هستند. در بنادر کانتینری، جرثقیل کانتینر یکی از حیاتی ترین تجهیزات محسوب می شود. این نوع جرثقیل با بازوی بلند خود، توانایی بلند کردن کانتینرها از روی عرشه کشتی و انتقال آن ها به پشت کامیون یا انبار را دارد. ارتفاع و ظرفیت این جرثقیل ها گاهی به بیش از ۷۰ متر و ۸۰ تن می رسد.

جالب است بدانید بزرگترین جرثقیل دریایی جهان با نام “Taisun” در چین ساخته شده و توانایی بلند کردن بیش از ۲۰,۰۰۰ تن بار را دارد؛ رقمی حیرت انگیز که نشان دهنده قدرت و مهندسی بی نظیر در صنعت دریایی است.

استرادل کریر

استرادل کریر (Straddle Carrier) دستگاهی خودران با چهار چرخ بزرگ است که وظیفه جابه جایی کانتینرها بین انبار، کامیون و اسکله را بر عهده دارد. این ماشین می تواند تا سه کانتینر را روی هم حمل کند و برای عملیات در فضاهای محدود بسیار کارآمد است. امروزه نمونه های برقی و خودران آن در بنادر مدرن مانند روتردام و سنگاپور به کار گرفته می شوند.

ریچ استاکر

ریچ استاکر (Reach Stacker) یکی از پرکاربردترین ماشین آلات برای جابه جایی کانتینرها در محوطه بندر است. بازوی تلسکوپی آن امکان بلند کردن کانتینر از ردیف های عقب را فراهم می کند، بدون اینکه نیازی به جابه جایی سایر کانتینرها باشد. توان بلند کردن آن معمولاً بین ۴۵ تا ۵۰ تن است و قابلیت چرخش و کنترل دقیق دارد.

فورک لیفت

فورک لیفت (Forklift) یا لیفتراک، ماشین چندمنظوره ای است که برای جابه جایی پالت ها، تجهیزات و کانتینرهای کوچک در محوطه های بارگیری استفاده می شود. مدل های مخصوص بندری از نوع دیزلی یا الکتریکی هستند و شاسی تقویت شده دارند تا بتوانند در محیط های مرطوب و نمکی دوام بیاورند.

کانتینر اسپریدر

کانتینر اسپریدر (Container Spreader) ابزاری است که به جرثقیل متصل می شود تا کانتینرها را از بالا بگیرد. این اسپریدرها دارای قفل های مخصوص در چهار گوشه هستند که هنگام بلند کردن، در قلاب های کانتینر قفل می شوند. اسپریدرها می توانند به صورت تلسکوپی باشند و بسته به نوع کانتینر (۲۰ یا ۴۰ فوتی) تنظیم شوند.

قفل کانتینر

قفل کانتینر (Twist Lock) قطعه ای کوچک اما بسیار حیاتی است که برای اتصال ایمن کانتینرها روی هم یا روی کشتی به کار می رود. این قفل ها معمولاً از فولاد ضدزنگ ساخته شده و تحمل فشار بسیار بالایی دارند. در سیستم های مدرن، قفل های خودکار با سنسورهای ایمنی به کار می روند تا در هنگام حرکت کشتی یا کامیون، از باز شدن ناگهانی جلوگیری شود.

تجهیزات بارگیری یا تخلیه فله و مایع

در بنادر فله بر و نفتی، تجهیزات مخصوصی برای انتقال مواد مایع و خشک مورد استفاده قرار می گیرند که ایمنی و دقت در آن ها بسیار حیاتی است.

لودینگ آرم

لودینگ آرم (Loading Arm) بازوی مکانیکی انعطاف پذیری است که برای انتقال ایمن مایعات، فرآورده های نفتی و گازهای مایع بین کشتی و اسکله به کار می رود. این بازوها به گونه ای طراحی می شوند که بتوانند حرکات کشتی را در هنگام جزر و مد دنبال کنند. در ترمینال های نفتی، لودینگ آرم ها معمولاً به سیستم های اضطراری قطع خودکار (ERC) مجهز هستند تا در شرایط خطرناک، جریان را فوراً متوقف کنند.

پمپ های دریایی و شلنگ های STS

پمپ های دریایی و شلنگ های STS (Ship to Ship) از اجزای حیاتی در انتقال مایعات بین کشتی ها یا بین کشتی و اسکله هستند. این تجهیزات برای جابجایی نفت خام، سوخت، مواد شیمیایی یا آب دریا به کار می روند. پمپ های دریایی معمولاً از نوع سانتریفیوژ یا جابجایی مثبت هستند و از فولاد ضدزنگ یا آلیاژهای مقاوم در برابر خوردگی ساخته می شوند.

شلنگ های STS نیز باید انعطاف پذیر، ضدانفجار و مقاوم در برابر فشار بالا باشند. استانداردهای بین المللی مانند OCIMF (مجمع بین المللی اپراتورهای نفتکش) بر طراحی و تست این شلنگ ها نظارت دارند تا از نشت مواد خطرناک در دریا جلوگیری شود.

کانتینر ریفر

کانتینر ریفر (Reefer Container) نوعی کانتینر سردخانه ای است که برای حمل کالاهای فاسدشدنی مانند مواد غذایی، دارو یا فرآورده های شیمیایی استفاده می شود. این کانتینرها به سیستم سرمایش فعال مجهزند که دما را بین -۳۰ تا +۳۰ درجه سانتی گراد تنظیم می کند. در بنادر، تجهیزات بندری مخصوصی برای تأمین برق و کنترل دمای کانتینرهای ریفر وجود دارد تا در زمان انتظار، محموله دچار فساد نشود.

تجهیزات ناوبری و ایمنی دریایی

تجهیزات ناوبری و ایمنی دریایی ابزارهایی حیاتی برای هدایت امن کشتی ها و حفظ جان خدمه در دریا هستند. این تجهیزات با فراهم کردن علائم، هشدارها و وسایل نجات، نقش مهمی در پیشگیری از سوانح و کنترل ترافیک دریایی ایفا می کنند.

بویه

بویه ها (Buoys) ابزارهای شناوری هستند که در مسیرهای دریایی نصب می شوند تا موقعیت ها، مرزهای عبور یا خطرات زیرسطحی را علامت گذاری کنند. بویه ها ممکن است دارای چراغ، سنسور GPS و فرستنده های داده باشند تا اطلاعات را به سامانه های کنترل ترافیک دریایی ارسال کنند. در سیستم بین المللی IALA، رنگ و شکل بویه ها نشان دهنده نوع علامت گذاری (سمت چپ یا راست مسیر، خطرات جداشده، یا مناطق ویژه) است.

گاردریل ها و نردبان های اسکله

گاردریل ها نقش حفاظتی دارند و از سقوط افراد یا تجهیزات به دریا جلوگیری می کنند. در کنار آن ها، نردبان های اسکله از فولاد گالوانیزه یا آلومینیوم ساخته می شوند تا خدمه در صورت نیاز، بتوانند از سطح آب به عرشه اسکله برگردند. طراحی این نردبان ها باید ضدلغزش و مقاوم در برابر خوردگی باشد، زیرا در محیط نمکی و مرطوب بندر دائماً در معرض فرسایش قرار دارند.

لایف رافت

لایف رافت (Life Raft) یا قایق نجات بادی، ابزاری حیاتی در مواقع اضطراری دریایی است. این قایق ها معمولاً درون محفظه های فشرده نگهداری می شوند و با فعال شدن چاشنی CO₂ به صورت خودکار باز می شوند. لایف رافت ها طبق استاندارد SOLAS باید شامل جیره غذایی، آب آشامیدنی، تجهیزات ارتباطی و وسایل نجات فردی باشند.

جلیقه نجات و قایق نجات

جلیقه نجات از ابتدایی ترین اما حیاتی ترین تجهیزات ایمنی دریایی است. جلیقه های مدرن از فوم سبک ساخته می شوند و خاصیت شناوری بسیار بالایی دارند. بسیاری از مدل ها مجهز به چراغ، سوت و موقعیت یاب هستند. قایق های نجات نیز معمولاً از فایبرگلاس یا آلومینیوم ساخته می شوند و در صورت واژگونی قابلیت بازگشت خودکار دارند.

تجهیزات اطفای حریق بندری

در بنادر، خطر آتش سوزی به دلیل وجود سوخت، مواد شیمیایی و ترافیک سنگین بسیار بالاست. تجهیزات اطفای حریق بندری شامل سیستم های پاشش آب، فوم و گاز CO₂، هیدرانت های ساحلی و خودروهای آتش نشانی مخصوص محیط های نمکی است. در اسکله های نفتی از فوم های مقاوم در برابر هیدروکربن و سامانه های کنترل از راه دور استفاده می شود. همچنین بسیاری از بنادر بزرگ دارای ایستگاه های اضطراری ویژه برای مقابله با حریق شناورها هستند.

تجهیزات واکنش به آلودگی نفتی

وقوع نشت نفت در بنادر می تواند خسارت سنگینی به محیط زیست دریایی وارد کند. تجهیزات واکنش به آلودگی شامل بوم های مهار نفت (Oil Boom)، اسکیمرها (Skimmer) برای جمع آوری نفت از سطح آب، و مواد جاذب نفتی است. برخی از بنادر بزرگ از شناورهای مجهز به سیستم جمع آوری و تصفیه نفت استفاده می کنند که توانایی پاک سازی چند صد مترمربع سطح آب را در هر ساعت دارند.

کشتی ها و شناورها برای عملیات بندری

کشتی ها و شناورها برای عملیات بندری وظیفه پشتیبانی، هدایت و ایمنی تردد کشتی ها در محدوده بندر را بر عهده دارند. این شناورها با انجام مأموریت هایی مانند یدک کشی، راهنمایی، گشت زنی و امداد، نقش کلیدی در حفظ نظم و کارایی بنادر ایفا می کنند.

شناور پایلوت و اسکورت

شناور پایلوت (Pilot Boat) وسیله ای است که مسئولین بندر را برای هدایت کشتی های ورودی و خروجی به محل موردنظر می برد. این شناورها باید سریع، چابک و ایمن باشند، زیرا معمولاً در شرایط سخت آب و هوایی فعالیت می کنند. شناورهای اسکورت (Escort Tug) نیز برای کمک به کشتی های بزرگ در زمان ورود، خروج یا پهلوگیری استفاده می شوند. آن ها با استفاده از کابل های مقاوم و موتورهای قدرتمند، کشتی را در مسیر درست هدایت کرده و خطر برخورد را کاهش می دهند.

قایق های گشت زنی و امداد

قایق های گشت زنی (Patrol Boats) در بنادر برای نظارت بر تردد کشتی ها، جلوگیری از ورود غیرمجاز و حفظ امنیت دریایی به کار می روند. این شناورها معمولاً مجهز به سیستم های راداری، دوربین های حرارتی و سامانه های ارتباطی پیشرفته هستند.

قایق های امداد (Rescue Boats) نیز در مأموریت های نجات دریایی نقش حیاتی دارند و می توانند در کوتاه ترین زمان به محل حادثه برسند. طراحی بدنه آن ها به گونه ای است که در امواج بلند نیز پایداری خود را حفظ می کنند.

جمع بندی

تجهیزات بندری و دریایی ستون فقرات عملکرد بنادر و اسکله ها را تشکیل می دهند. از بولارد و فندر گرفته تا جرثقیل های عظیم و سیستم های ایمنی، هر کدام نقشی اساسی در تضمین ایمنی، کارایی و سرعت عملیات دارند. با پیشرفت فناوری، بنادر امروزی به سمت هوشمندسازی و استفاده از سیستم های خودکار پیش می روند؛ به ویژه در زمینه جابجایی بار، کنترل ترافیک دریایی و مدیریت انرژی. سرمایه گذاری در تجهیزات مدرن بندری، نه تنها بهره وری را افزایش می دهد، بلکه نقش بنادر را در زنجیره تأمین جهانی تقویت می کند. در ایران هم وجود بنادر بزرگ در شمال و جنوب از زمان راه اندازی و ساخت تا به امروز برای حمل کالا و کانتینر فرصتی مناسب برای انواع شرکت های تولید کننده جرثقیل پشت کامیونی، جرثقیل های دروازه ای و جرثقیل های دریایی شده است.